fbpx

Nowa Lewica

image_intro_alt

Jak wyeliminowano ławników z procesów orzekania. I co dalej?

W kwietniu br. ponad 80 posłów opozycji złożyło wspólną interpelację w sprawie praktyki wyeliminowania z przebiegu procesów sądowych społecznych ławników. Jednym z inicjatorów tej interpelacji był sekretarz wojewódzki Nowej Lewicy w Bydgoszczy Zbigniew Welenc, od wielu lat ławnik bydgoskiego sądu, a podpisali się pod nią m.in. poseł Jan Szopiński i posłanka Joanna Scheuring-Wielgus.  

Oto treść interpelacji, oznaczonej numerem 33 017:

„Od dnia 3 lipca 2021 roku weszły w życie przepisy ustawy z dnia 28 maja 2021 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych ustaw Dz. U. 2021 poz. 1090, zgodnie z którymi w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w ciągu roku od odwołania, w sprawach rozpoznawanych według przepisu ustawy z dnia 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, w pierwszej i drugiej instancji Sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego. 

Wprowadzając takie zmiany, ograniczony został zagwarantowany w art. 182 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej udział ławnika, czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Postawa Ministerstwa Sprawiedliwości oddalająca obywateli od sądów prowadzi do deprecjacji sędziów społecznych. Regulacje te, są także niezgodne z przepisami prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2020 poz. 2072), które mówią, iż udział odbywa się poprzez ławników pochylających się nad sprawami przed sądami I instancji. Ograniczona została także możliwość zadecydowania przez prezesa sądu lub przewodniczącego składu orzekającego czy dana sprawa z uwagi na swoją wyjątkową złożoność i charakter powinna być jednak rozpoznana z udziałem ławników. Niepokojącym jest fakt dalszego ograniczania udziału czynnika społecznego w sądach powszechnych. 

Z bliżej nieznanych zainteresowanym osobom i instytucjom powodów, a zwłaszcza Krajowej Radzie Ławniczej, Ogólnopolskiej Radzie Ławniczej 2020, Krajowemu Forum Samorządowemu oraz Radom Ławniczych Sądów Okręgowych i Rejonowych, z tego przepisu wyłączeni zostali ławnicy w procesach karnych. Taka niekonsekwencja budzi wątpliwości na gruncie koncepcji racjonalnego prawodawcy. Jeśli Ministerstwo Sprawiedliwości dostrzega potrzebę wyeliminowania na czas obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w ciągu roku od odwołania, ławników z sądów cywilnych, to dlaczego nie dostrzega takiej potrzeby w innych postępowaniach, tj. w procesach karnych. 

Mając na uwadze powyższe, zwracamy się do Pana Ministra o odpowiedź na następujące pytania: 

  1. Dlaczego wprowadzono tak drastyczne i wyjątkowe przepisy, ograniczające udział czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości dopiero 14 miesięcy po ogłoszeniu w Polsce stanu epidemii? 
  2. Co było powodem wprowadzenia przepisu wyłączającego od orzekania ławników w wydziałach cywilnych I i II instancji, pomijając ławników w wydziałach karnych? Dlaczego zdecydowano się na wprowadzenie w życie przepisu, wyłączającego od pracy tylko ławników z wydziałów cywilnych? 
  3. Czy z uwagi na zniesione w większości przez Premiera i Ministra Zdrowia obostrzenia i restrykcje pandemiczne, Ministerstwo Sprawiedliwości zmieni niezwłocznie przepisy, które przywrócą wszystkich ławników do orzekania w wydziałach, gdzie teraz rozpoznawane są sprawy wyłącznie w składzie jednego sędziego, bez udziału sędziów – ławników?
  4. Czy zostanie zmieniony przepis pozbawiający ławników prawa do orzekania w ciągu roku od odwołania obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii? Czy ławnicy wrócą do orzekania z dniem odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii?”.

***

Poniżej odpowiedź, której udzieliła Katarzyna Frydrych – podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości:

„W nawiązaniu do interpelacji Pana posła Tomasza Szymańskiego (oraz grupy posłów) nr 33017 dotyczącej ograniczenia rozpoznawania spraw z udziałem ławników wprowadzonego w związku z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych ustaw (Dz. U. z 2021 r. poz. 1090, dalej: „ustawa nowelizująca”), uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Ustawa nowelizująca zmieniła m.in. ustawę z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2095, z późn. zm., dalej „ustawa anty-COVID”).

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 15 zzs1 ust. 1 pkt 4 w/w ustawy anty-COVID, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805, dalej: „k.p.c.”) w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego, przy czym prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

W art. 6. ust. 1. ustawy nowelizującej wskazano, że powyższy przepis stosuje się również do postępowań rozpoznawanych według przepisów k.p.c., wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.

Warto podkreślić, że powyższa zmiana nie różnicuje kolegialnego składu sądu, w zależności od tego, czy zasiadają w nim trzej sędziowie zawodowi, czy też sędzia zawodowy oraz ławnicy.

Godzi się zaakcentować, że wdrożenie wskazanych rozwiązań było podyktowane koniecznością usprawnienia postępowania oraz chęcią zniwelowania zagrożenia epidemiologicznego, jakie stwarzają względem siebie osoby zasiadające wspólnie w kolegialnym składzie sądu. Przyjęta regulacja jest zatem jednym z elementów organizacji pracy wymiaru sprawiedliwości w okresie walki z epidemią COVID-19, podobnie jak wprowadzenie możliwości rozpoznawania spraw na posiedzeniach niejawnych, względnie na posiedzeniach zdalnych.

Celem powyższych rozwiązań jest ograniczenie bezpośrednich kontaktów zarówno w ramach składów orzekających, jak też na linii sąd – strony, co powinno pozytywnie wpłynąć na wyeliminowanie kolejnych potencjalnych ognisk rozwoju epidemii. Ograniczenie liczby członków składu orzekającego zminimalizowało ponadto ryzyko wystąpienia przestoju w rozpoznaniu sprawy ze względu na chorobę lub kwarantannę jednego z jego członków. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na fakt, że w polskich realiach ustrojowych ławnikami najczęściej są osoby, które etap czynnej pracy zawodowej mają za sobą, tj. w dużym stopniu emeryci. Są to więc osoby z grupy zwiększonego ryzyka powikłań w razie wystąpienia zachorowania na COVID-19. Należy podkreślić, że w związku z wprowadzeniem restrykcyjnych nakazów izolacji i pracy zdalnej w celu zmniejszenia transmisji wirusa, nie było potrzeby zmiany przepisów. Natomiast w związku z nadejściem kolejnej fali epidemii w Polsce, w tym wzrostem zakażeń i pogarszającą się sytuację epidemiczną (8.10.2020 r. odnotowano 4 820 nowych przypadków zachorowań, zaś 9.11.2020 r. już 21 713 nowych przypadków), podjęto decyzję o wszczęciu prac legislacyjnych nad ustawą nowelizującą ustawę anty-COVID.

Należy podkreślić, iż projekt ustawy nowelizującej procedowany był przy zastosowaniu trybu odrębnego, z pominięciem procesu uzgodnień, konsultacji publicznych i opiniowania, a także etapu rozpatrzenia ww. projektu przez komisję prawniczą oraz potwierdzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów. Powyższe było uzasadnione faktem, iż projekt zawierał rozwiązania ukierunkowane w szczególności na umożliwienie rozpoznawania toczących się spraw sądowych w okresie pandemii.

Następnie prace nad projektem ustawy toczyły się w Sejmie, przy czym Ministerstwo Sprawiedliwości nie miało wpływu na ich tempo. Jednocześnie należy zauważyć, że w ocenie Ministerstwa Sprawiedliwości przedmiotowa regulacja nie narusza przepisu art. 182 Konstytucji RP, który stanowi, że udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa.

Jak podnosi się w doktrynie, przepis art. 182 Konstytucji RP wprowadza jedynie wymóg ustawowego określenia kwestii udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, pozostawiając ją całkowicie w gestii ustawodawcy i nie przesądzając jednocześnie o kształcie tego udziału. Oznacza to, że wybór modelu udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości także został przekazany ustawodawcy (M. Safjan, L. Bosek [red.], Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87-243, Warszawa 2016, Legalis i cyt. tam publikacje).

Ustawa anty-COVID, która – co istotne – na ściśle określony czas zmienia ogólne regulacje dotyczące składu sądu, stanowi więc emanację dopuszczonej przez ustrojodawcę swobody w zakresie kształtowania udziału czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Jednocześnie zaznaczyć należy, że wprowadzone regulacje nie powodują całkowitego wyłączenia obywateli ze sprawowania funkcji ławników, bowiem dotyczą tylko spraw rozpoznawanych według przepisów k.p.c., podczas gdy w dalszym ciągu wykonują oni czynności orzecznicze w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 534, z późn. zm.), czy też ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2021 r. poz. 154, z późn. zm.).

Wypada przy tym nadmienić, że zgodnie z art. 14fa ust. 1 ustawy anty-COVID w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie roku po ich odwołaniu w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego o przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica nie przekracza 5 lat, na rozprawie apelacyjnej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli w pierwszej instancji sąd orzekał w takim samym składzie. Przepis ten wszedł w życie 22 czerwca 2021 r. (Dz. U. poz. 1023).

Zatem i w przypadku spraw karnych ustawodawca zdecydował się na redukcję składu orzekającego, bowiem stosownie do art. 29 § 1 k.p.k. na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

Przepis ten nie obejmuje składów ławniczych, bowiem z takimi w postępowaniu karnym mamy do czynienia jedynie w pierwszej instancji (art. 28 § 2-4 k.p.k.), jednakże jest wyrazem dążenia ustawodawcy do realizacji nadrzędnego celu, jakim jest usprawnienie postępowań w sądach powszechnych. Stąd też decyzji o redukcji składów orzekających, podjętej – co należy podkreślić – zarówno w postępowaniu cywilnym, jak i karnym, nie można traktować jako ukierunkowanej na wykluczenie partykularnej grupy (ławników) z sądowego procesu orzekania.

Należy również podkreślić, że w postępowaniu karnym ławnicy orzekają jedynie w sprawach o zbrodnie oraz o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności (art. 21 § 2 i 4 k.p.k.).

Dodatkowo, w myśl § 3 tego przepisu, ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę sąd pierwszej instancji może postanowić o jej rozpoznaniu w składzie trzech sędziów. Zasadą jest natomiast orzekanie w postępowaniu karnym w składzie jednego sędziego. Grupa spraw, w której ławnicy stanowią w pierwszej instancji obligatoryjny skład sądu, jest zatem znacznie mniejsza niż ma to miejsce w postępowaniu rozpoznawanym na podstawie k.p.c., gdzie dotyczy to m.in. spraw o rozwód i separację oraz spraw z zakresu prawa pracy (art. 47 § 2 k.p.c.), co stanowi znaczny odsetek spraw rozpoznawanych w wydziałach cywilnych.

Stąd też ustawodawca przyjął jako zasadę orzekanie we wszystkich sprawach rozpoznawanych na podstawie przepisów k.p.c. (w obu instancjach) w składzie jednego sędziego.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że w Ministerstwie Sprawiedliwości prowadzone są obecnie zaawansowane prace analityczne pod kątem oceny rzeczywistej potrzeby przywrócenia ławników do orzekania w wydziałach cywilnych w pierwszej i drugiej instancji. Tym samym analizowana jest potrzeba zmiany art. 15zzs1 ustawy anty-COVID. Mając na uwadze rzeczywiste potrzeby w powyższym zakresie, prace te uwzględniają możliwość podjęcia działań legislacyjnych ukierunkowanych na wprowadzenie stosownych zmian w obowiązujących przepisach prawa.”.

Czytaj także: Express Bydgoski

Opr. nim, 23 czerwca 2022 r.

Newsletter

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!
W związku z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2016/679 o ochronie danych, wyrażam zgodę na gromadzenie, przetwarzanie oraz wykorzystywanie przez Nową Lewicę przekazanych przeze mnie danych osobowych w celach informacyjnych i promocyjnych związanych z działalnością Nowej Lewicy w celach administracyjnych na użytek newslettera, w szczególności wyrażam zgodę na otrzymywanie drogą elektroniczną newslettera oraz informacji o przedsięwzięciach organizowanych lub współorganizowanych przez Nową Lewicę, a także informacji o bieżących wydarzeniach politycznych. Czytaj dalej...
Polityka prywatności | Polityka cookies © 2021 Nowa Lewica. Projekt i wykonanie: Hedea.pl

UWAGA! Ten serwis używa cookies i podobnych technologii.

Brak zmiany ustawienia przeglądarki oznacza zgodę na to. Czytaj więcej…

Rozumiem